Επιθετική οδήγηση και ψυχολογία: Όταν το τιμόνι γίνεται καθρέφτης του χαρακτήρα μας

Αν έχεις πιάσει ποτέ τον εαυτό σου, ενώ οδηγείς στο κέντρο της πόλης, να αναρωτιέται αν βρίσκεσαι στα συγκρουόμενα αυτοκινητάκια του Λούνα Παρκ, δεν είσαι μόνος.

Στους ελληνικούς δρόμους, κάθε διαδρομή μπορεί να εξελιχθεί σε κοινωνικό πείραμα με θέμα «ποιος θα χάσει την ψυχραιμία του πρώτος». Από τις προσπεράσεις με ύφος «είμαι πιο έξυπνος», τις επιθετικές χειρονομίες και τους απότομους ελιγμούς μέχρι τις μηχανές που βρυχώνται και τα κορναρίσματα που θυμίζουν συναγερμό πολέμου, η επιθετική οδήγηση μοιάζει με ανεπίσημο εθνικό άθλημα. Και αν έχεις βρεθεί ποτέ να φωνάζεις στο τιμόνι, ενώ είσαι μόνος σου στο αυτοκίνητο (μην ανησυχείς, το κάνουν πολλοί), τότε ίσως καταλαβαίνεις γιατί η συμπεριφορά μας όταν βρισκόμαστε πίσω από το τιμόνι αξίζει την προσοχή μας. Ας προσπαθήσουμε να την αποκωδικοποιήσουμε.

Η επιθετική οδήγηση (aggressive driving) και η οργή στο δρόμο (road rage) είναι φαινόμενα όλο και πιο συχνά στη σύγχρονη εποχή, με σοβαρές συνέπειες στην ασφάλεια αλλά και στην ψυχολογική ευημερία οδηγών και επιβατών. Η Εθνική Υπηρεσία Οδικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (NHTSA) ορίζει την επιθετική οδήγηση ως «τη λειτουργία ενός οχήματος με τρόπο που ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο ανθρώπους ή περιουσίες». Στην πράξη, αυτή η συμπεριφορά εκδηλώνεται μέσω παραβάσεων όπως υπερβολική ταχύτητα, προσκόλληση σε προπορευόμενα οχήματα (tailgating), απότομες αλλαγές λωρίδας, παραβίαση σηματοδοτών και επιθετικές χειρονομίες.

Αυτές οι συμπεριφορές δημιουργούν ένταση και συγκρούσεις στον δρόμο, ακόμα και χωρίς άμεση πρόκληση ατυχήματος. Για παράδειγμα, ένας οδηγός μπορεί να “κολλήσει” πίσω από κάποιον σε ένα μποτιλιάρισμα, να κορνάρει συνεχώς και να φωνάζει επειδή πιστεύει ότι το προπορευόμενο όχημα καθυστερεί.

Αν και αυτά τα περιστατικά μπορεί να εμπίπτουν στο πλαίσιο των τροχαίων παραβάσεων, όταν η επιθετικότητα εξελιχθεί σε προμελετημένη πρόθεση πρόκλησης βλάβης, τότε μιλάμε για οργή στο δρόμο (road rage). Αυτός ο όρος περιγράφει βίαιες ενέργειες, που συχνά οδηγούν σε ποινικές διώξεις, όπως εσκεμμένες συγκρούσεις, φυσικές επιθέσεις ή χρήση όπλων.

Αν και οι συμπεριφορές επιθετικής οδήγησης είναι από μόνες τους επικίνδυνες, μπορούν να αποτελέσουν και την αφορμή που θα προκαλέσει την οργή ενός άλλου οδηγού και θα οδηγήσει σε κλιμάκωση.

Μια μελέτη, στην Αθήνα, με 177 περιστατικά οργής στον δρόμο, έδειξε ότι:

• Το 80,2% των περιστατικών ξεκίνησε από ασήμαντες διαφωνίες (π.χ. παρκάρισμα, αγενής οδήγηση, κορνάρισμα).
• Στο 72%, ο δράστης επιτέθηκε σωματικά στο θύμα με γροθιές, χέρια ή το κεφάλι του.
• Στο 12%, χρησιμοποιήθηκαν όπλα όπως σφυριά ή λοστοί.
• Στο 10%, το ίδιο το όχημα χρησιμοποιήθηκε σαν όπλο (εμβολισμός, χτύπημα πεζού).

Αυτά τα στοιχεία δείχνουν πόσο εύκολα μια απλή ενόχληση μπορεί να μετατραπεί σε επικίνδυνη επίθεση.

Η ψυχολογική ερμηνεία αυτών των φαινομένων εξετάζει τόσο τους καταστασιακούς παράγοντες (τις συνθήκες και το περιβάλλον) όσο και τις ατομικές προδιαθέσεις (χαρακτηριστικά του οδηγού).

ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: Όταν το περιβάλλον τροφοδοτεί τον θυμό

1. Κυκλοφοριακή συμφόρηση: Το μποτιλιάρισμα είναι ένας από τους πιο κοινούς παράγοντες εκνευρισμού. Η αίσθηση «έχω κολλήσει» μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση και θυμό. Όσο περισσότερες οι καθυστερήσεις, τόσο πιο πιθανό να αντιδράσει επιθετικά ο οδηγός.

2.Πίεση χρόνου: Όταν κάποιος οδηγεί υπό χρονική πίεση ή έχει καθυστερήσει, ακόμη και μικρά εμπόδια (π.χ. αργή κίνηση αυτοκινήτων, φανάρια κ.λ.π.) εκλαμβάνονται ως εμπόδια που «πρέπει να τα προσπεράσει».

3.Ανωνυμία στο δρόμο: Οι οδηγοί δεν βλέπουν τον άλλον ως άνθρωπο, αλλά ως εμπόδιο. Το αυτοκίνητο λειτουργεί σαν «θωράκιση». Ο οδηγός νιώθει αποπροσωποποιημένος και προστατευμένος, γεγονός που ευνοεί εκδηλώσεις θυμού χωρίς συνέπειες.

4.«Εδαφικότητα» και προσβολή: Η οδήγηση ενεργοποιεί ένστικτα χώρου και κυριαρχίας. Το να «του πάρουν τη λωρίδα» ή «να του πάρουν τη σειρά στο παρκάρισμα» κάποιος, μπορεί συχνά να το βιώσει ως προσωπική επίθεση.

5.Πολιτισμικές νόρμες: Σε κοινωνίες με χαλαρή οδηγική παιδεία, η επιθετικότητα στον δρόμο θεωρείται «αναμενόμενη» ή και «δικαιολογημένη», ειδικά αν όλοι κάνουν το ίδιο.

6.Κατανάλωση ουσιών / αλκοόλ: Οδηγοί υπό την επήρεια ουσιών ή αλκοόλ παρουσιάζουν μειωμένη αυτοσυγκράτηση και αυξημένη εριστικότητα.

7.Όπλα και μέσα επιβολής: Η παρουσία όπλου ενισχύει την αίσθηση δύναμης και οδηγεί σε πιο επιθετικές αποφάσεις.

ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ : Ποιοι είναι πιο επιρρεπείς;

1.Τάση για θυμό και επιθετικότητα: Ορισμένα άτομα θυμώνουν γρήγορα και αντιδρούν έντονα σε μικρές προκλήσεις. Η επιθετική τους φύση συχνά προϋπάρχει της οδήγησης και απλώς εκδηλώνεται πίσω από το τιμόνι.

2.Παρορμητικότητα και έλλειψη αυτοελέγχου: Ο παρορμητικός οδηγός ενεργεί χωρίς να υπολογίζει συνέπειες.

3.Ναρκισσισμός: Ο ναρκισσιστής οδηγός νιώθει ανώτερος, αγνοεί κανόνες και εξοργίζεται όταν κάποιος τον καθυστερεί ή δεν «αναγνωρίζει» την κυριαρχία του στον δρόμο. Έχει χαμηλή ενσυναίσθηση και υψηλή ευαισθησία στην απόρριψη. Έρευνες έδειξαν ότι οι ναρκισσιστές κάνουν περισσότερες προσπεράσεις, κορνάρουν περισσότερο και συγκρούονται συχνότερα σε προσομοιώσεις οδήγησης.Οι ναρκισσιστές οδηγοί χαρακτηρίζονται από:-

–Υπερευαισθησία στην απόρριψη ή στην «προσβολή» του «εγώ» τους

–Υψηλό εγωισμό και αίσθηση ανωτερότητας

–Έλλειψη ενσυναίσθησης (δεν τους νοιάζει αν ενοχλούν ή θέτουν άλλους σε κίνδυνο)

Έρευνες του Bushman και των συνεργατών του έχουν δείξει ότι ο ναρκισσισμός συνδέεται άμεσα με την επιθετική οδήγηση, την πρόκληση συγκρούσεων και την τάση για επικίνδυνους ελιγμούς.

4.Χαμηλή ενσυναίσθηση: Ο οδηγός αντιλαμβάνεται τα λάθη των άλλων ως προσβολές και θεωρεί δικαιολογημένη την επιθετική αντίδραση.

5.Αναζήτηση διέγερσης: Άτομα που αναζητούν αδρεναλίνη απολαμβάνουν επικίνδυνη οδήγηση.

Ορισμένοι οδηγοί δεν ενεργούν από θυμό, αλλά από ανάγκη για ένταση. Τους ελκύουν:

• Η ταχύτητα
• Οι επικίνδυνοι ελιγμοί
• Η αδρεναλίνη του ρίσκου.

Αυτοί οι οδηγοί συχνά βλέπουν την επιθετική οδήγηση ως διασκέδαση ή επίδειξη δύναμης. Είναι πιο πιθανό να ενοχληθούν από «ήρεμους» οδηγούς που χαλάνε το ρυθμό τους και να αντιδράσουν προκλητικά.

6.Χαμηλή συνεργατικότητα: Οδηγοί με χαμηλή ευγένεια ή υψηλή καχυποψία τείνουν να:

1. Υποθέτουν ότι οι άλλοι οδηγοί είναι ανόητοι ή κακόβουλοι
2. Αντιλαμβάνονται τα λάθη των άλλων ως προσωπικές επιθέσεις
3. Νιώθουν δικαιολογημένοι να ανταποδώσουν.

Για παράδειγμα, μπορεί να σκέφτονται: «Αυτός με έκοψε επίτηδες, θα τον τιμωρήσω». Αυτή η εσωτερική εχθρική ερμηνεία πυροδοτεί επιθετική συμπεριφορά.

Τύπος Προσωπικότητας Α: Ανυπόμονοι και ανταγωνιστικοί οδηγοί βλέπουν την οδήγηση ως αγώνα. Ο “Τύπος Α” χαρακτηρίζεται από:

• Ανυπομονησία
• Ανταγωνιστικότητα
• Χαμηλή ανοχή σε καθυστερήσεις ή παρεμπόδιση.

Αυτοί οι οδηγοί βλέπουν την οδήγηση ως αγώνα: θέλουν να πάνε πρώτοι, να προσπεράσουν, να «νικήσουν». Όταν κάτι ή κάποιος τους εμποδίζει, το εκλαμβάνουν ως πρόκληση και αντιδρούν με ένταση – κορνάρισμα, προσπεράσεις, φωνές, ακόμα και επιθετικές ενέργειες.

Ποιο είναι το προφίλ του επιθετικού οδηγού;

Οι περισσότεροι είναι άνδρες 19–39 ετών, με παρορμητική και επιθετική συμπεριφορά, χαμηλή ενσυναίσθηση και συχνά ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Παρ’ όλα αυτά, οποιοσδήποτε μπορεί να παρουσιάσει τέτοιες συμπεριφορές υπό πίεση.

Συνέπειες

Πέρα από τους τραυματισμούς, η επιθετικότητα στον δρόμο μπορεί να προκαλέσει άγχος, φόβο,ακόμα και μετατραυματικό στρες, ιδιαίτερα σε παιδιά ή επιβάτες που βίωσαν λεκτική ή σωματική επίθεση.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ - ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ ΣΤΟ ΤΙΜΟΝΙ

1.Αλλαγή Τρόπου Σκέψης (Cognitive Reframing) Αντί να σκέφτεστε “με έκλεισε επίτηδες”, πείτε: “Ίσως δεν με είδε,συμβαίνει αυτό” Δώστε εναλλακτικές ερμηνείες (όχι πάντα αρνητικές).Φανταστείτε ότι ο άλλος οδηγός είναι ένας φίλος ή συγγενής που έκανε λάθος.

2.Δώστε Χρόνο στον Εαυτό σας. Φύγετε νωρίτερα, εάν είναι δυνατόν και προτιμήστε διαδρομές με λιγότερη κυκλοφορία, ακόμη κι αν είναι λίγο μεγαλύτερες).

3.Δημιουργήστε ηρεμία (Ακούστε χαλαρωτική μουσική, podcasts ή ήρεμες φωνές).

4. Τεχνικές χαλάρωσης (Βαθιές αναπνοές: εισπνοή από τη μύτη, αργή εκπνοή από το στόμα ή χαλάρωση μυών: τεντώστε και χαλαρώστε χέρια και ώμους κατά τη στάση στο φανάρι.Χρησιμοποιήστε αυτές τις τεχνικές πριν ξεσπάσετε, όχι μετά).

5.Μείωση Εγωκεντρικής Αντίληψης ( Μην θεωρείτε ότι τα πάντα γίνονται “εναντίον σας” – η κίνηση δεν στοχεύει εσάς προσωπικά. Αποφύγετε τη “μεγαλοποίηση” καταστάσεων στο μυαλό σας).

6.Πρακτική Ενσυνειδητότητας (Mindfulness)Παρατηρήστε το συναίσθημά σας (“νιώθω θυμό”), αλλά μην αντιδράσετε παρορμητικά. Αφήστε το να περάσει χωρίς να το «ταΐζετε» με σκέψεις εκδίκησης.

7.Αναζήτηση Βοήθειας. Αν η οδήγηση σας προκαλεί συχνά εκρήξεις θυμού, σκεφτείτε να ζητήσετε βοήθεια από ειδικό.

ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΤΕ ΤΟΝ ΘΥΜΟ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

1.Οδηγείτε με Ευγένεια και Προβλεψιμότητα. Χρησιμοποιείτε πάντα φλας, μην κολλάτε στον προφυλακτήρα του προπορευόμενου οχήματος, μην κλείνετε τον δρόμο. Αν κάνετε λάθος, ζητήστε συγγνώμη. Πολλές φορές αυτό αρκεί για να αποφευχθεί ένταση.

2.Μην μένετε στην Αριστερή Λωρίδα (χωρίς λόγο). Το να “πιάνετε” την αριστερή λωρίδα προκαλεί θυμό – αφήστε τους πιο βιαστικούς να περάσουν.

3.Μην ανταποδίδετε την επιθετικότητα

• Μην κάνετε οπτική επαφή, μην ανταπαντάτε σε βρισιές ή χειρονομίες.
• Αν ο άλλος οδηγός είναι εξοργισμένος, κάντε χώρο και απομακρυνθείτε.
• Αν σας ακολουθεί, πηγαίνετε σε κεντρικό σημείο ή αστυνομικό τμήμα – όχι στο σπίτι σας.

4.Περιορίστε τη χρήση κορναρίσματος

• Η κόρνα είναι για προειδοποίηση κινδύνου, όχι για εκτόνωση εκνευρισμού.
• Ένα σύντομο κορνάρισμα είναι αρκετό, ποτέ παρατεταμένο ή θυμωμένο.

5.Φροντίστε για την ασφάλειά σας

Κλειδώστε τις πόρτες, κρατήστε τα παράθυρα κλειστά αν πλησιάσει επιθετικός οδηγός. Αν νιώσετε απειλή, καλέστε άμεσα την αστυνομία και δώστε στοιχεία (πινακίδα, τοποθεσία).

Η επιθετική οδήγηση και η οργή στο δρόμο είναι εκφράσεις βαθύτερων ψυχολογικών και κοινωνικών τάσεων. Η πρόληψη απαιτεί αλλαγή τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, με στόχο την πιο ασφαλή οδήγηση.

Η επιθετική οδήγηση και η οργή στο δρόμο δεν είναι απλώς παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας – είναι ψυχολογικά και κοινωνικά φαινόμενα με πολλαπλές διαστάσεις και συνέπειες.

Στις μέρες μας, η καθημερινότητα γεμάτη πίεση, η αυξανόμενη συμφόρηση και το άγχος των υποχρεώσεων κάνουν το τιμόνι πεδίο εκτόνωσης αρνητικών συναισθημάτων. Ωστόσο, ο τρόπος που κάθε άνθρωπος αντιδρά στις δυσκολίες του δρόμου δεν εξαρτάται μόνο από τις συνθήκες, αλλά κυρίως από τον ίδιο του τον χαρακτήρα και τη διαχείριση του συναισθήματος.

Τα στοιχεία είναι ξεκάθαρα:

Η επιθετική οδήγηση εμπλέκεται σε πάνω από τα μισά θανατηφόρα τροχαία.

Η οργή στο δρόμο οδηγεί σε σωματικές βλάβες, εγκληματικές ενέργειες και ψυχολογικά τραύματα.

Οι οδηγοί με χαρακτηριστικά όπως ναρκισσισμός, θυμώδης ιδιοσυγκρασία και παρορμητικότητα είναι πιο επιρρεπείς στο να επιδείξουν επικίνδυνη συμπεριφορά.

Και όμως – αυτό μπορεί να αλλάξει.

Η οργή στο δρόμο είναι διαχειρίσιμη. Με σωστή εκπαίδευση, πρόληψη, αυτοπαρατήρηση και λίγη παραπάνω ενσυναίσθηση, μπορούμε να καλλιεργήσουμε πιο ήρεμους και ασφαλείς δρόμους για όλους.

Δεν υπάρχει «τέλειος οδηγός». Όλοι κάνουμε λάθη. Αν όμως σταματήσουμε να τα ερμηνεύουμε ως επιθέσεις και τα δούμε ως ανθρώπινες αδυναμίες, θα αντιδράσουμε με λιγότερη ένταση και περισσότερη ανοχή.

psychologytime.gr