Αυτές τις μέρες (1η Αυγούστου 2021) εκυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του συμπατριώτη μας ΓΙΩΡΓΟΥ Μ. ΚΩΤΣΗ, με τίτλο: "ΦΙΛΙΑΤΕΣ, Ιστορικά και Λαογραφικά στοιχεία". Πρόκειται για ένα βιβλίο 304 σελίδων, διαστάσεων 24x17 διανθισμένο με εκατοντάδες φωτογραφίες, πολλές των οποίων δημοσιεύονται για πρώτη φορά. 

Η καλαίσθητη αυτή έκδοση προϊδεάζει ευχάριστα, αφού το εξώφυλλο παρουσιάζει μια πανοραματική φωτογραφία της πόλης των Φιλιατών με τον τίτλο του βιβλίου και το όνομα του Συγγραφέα, που επιμένει παραδοσιακά, να γράφει το όνομα του στην "Γενική" και όχι, όπως καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια να αναγράφεται το όνομα του συγγραφέα στην "ονομαστική".

Σε τέσσερα Κεφάλαια χωρίζει το Βιβλίο του ο Συγγραφέας κ. Γ. Μ. ΚΩΤΣΗΣ και τα τιτλοφορεί ως ακολούθως:

1ο κεφάλαιο: Αρχαία και Βυζαντινά χρόνια, σελίδες 20

2ο κεφάλαιο: Οθωμανοκρατία, σελίδες 69 

3ο κεφάλαιο: Από την απελευθέρωση ως το 1950, σελίδες 95

4ο κεφάλαιο: Νεώτερα χρόνια, σελίδες 117

... Και από τον αριθμό των σελίδων διαφαίνεται ότι ο συγγραφέας "ρίχνει" το βάρος στο 3ο και 4ο  κεφάλαιο.

Δεν είναι εύκολη υπόθεση να επιχειρεί κανείς να παρουσιάσει την Τοπική Ιστορία αρχίζοντας από το μακρινό παρελθόν με το βάρος αιώνων, που, "τύχη  αγαθή", ξεπερνούν τουλάχιστον τους 25 και να φθάνει στο Σήμερα!

Δεν είναι εύκολη υπόθεση να καταγράφει κάποιος με ενάργεια τους ρυθμούς της καρδιάς ενός Λαού, που εγνώρισε χαρές, λύπες, ενθουσιασμούς, συμφορές, επιτυχίες, αντιξοότητες, δόξες, νίκες, ήττες, ταπεινώσεις, προόδους, καταστροφές και σαν τον Kipling να λέει" Αν, αν, αν μπορείς να κρατιέσαι νηφάλιος όταν βλέπεις το έργο σου συντρίμμια και να αρχίζεις ξανά και ξανά να το κτίζεις με φθαρμένα εργαλεία! 

Δεν είναι εύκολη υπόθεση να μπορεί κανείς να διακρίνει τους ενάρετους από τους "μη", τους χρήσιμους από τους "μη", τους τοπολάτρες από τους ευκαιριακούς επισκέπτες του τόπου μας! 

Δεν είναι εύκολη υπόθεση να μπορεί κάποιος να τοποθετήσει το "εγώ" του και τις ιδεολογίες του πίσω από την αλήθεια και να αφήνει εγκέφαλο και καρδιά να λειτουργούν με σεβασμό στην δίκαια κρίση. 

Δεν είναι εύκολη υπόθεση να τολμά κανείς να διακηρύττει προς κάθε κατεύθυνση ότι το πραγματικό ύψος του καθενός μετριέται το μεσημέρι κάτω από τον Ήλιο και όχι τα μεσάνυχτα κάτω από το φως του φεγγαριού! 

Διαβάζοντας το νέο βιβλίο του Συμπατριώτη μας (Τσαμαντο - Πλαίσιου) Γιώργου Μ. Κώτση διαπίστωσα ότι κατάφερε- μπόρεσε - να υπερπηδήσει ακίνδυνα το ανωτέρω επικίνδυνο ναρκοπέδιο και να παρουσιάσει τους "Φιλιάτες" του με τέτοιο τρόπο, που δικαιωματικά θα αποτελεί στο μέλλον Σημείο αποκλειστικής(;) αναφοράς.

... Και επέτυχε τ' ανωτέρω ο Συγγραφέας ΓΙΩΡΓΟΣ Μ. ΚΩΤΣΗΣ με κοπιαστική προσπάθεια πολλών ετών, με μεθοδικότητα και χωρίς, στιγμή να παρεκκλίνει από τον στόχο του. Η όλη προσπάθεια στηρίχθηκε στην σοβαρή έρευνα κάθε "πηγής" με αψεγάδιαστη αξιολόγηση και αντικειμενική  τεκμηρίωση.

Ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Μ. ΚΩΤΣΗΣ σεβάστηκε, ως ιερά, τα διάφορα κείμενα, που αναφέρονται από αιώνων στους ΦΙΛΙΑΤΕΣ. Ούτε αφαίρεσε ούτε πρόσθεσε τίποτα. Παρέθεσε αυτά, ασχολίαστα, και τα άφησε να μιλήσουν μόνα τους από τα βάθη των χρόνων με πρωταγωνιστές Ιστορικούς, Ερευνητές, Επισκέπτες, Δημοσιογράφους, Συγγραφείς και κάθε εκφραστή της αλήθειας για τους Φιλιάτες.

Μπορώ να ισχυρισθώ, χωρίς να αποκλείω νέα ευρήματα από την αρχαιολογική Σκαπάνη, ότι όποια άλλη προσπάθεια για "ανακάλυψη" περισσότερων τεκμηρίων δεν έχει δυνατότητες άλλων "αλιευμάτων"! Πέρασε σαρωτικά η "Μηχανότρατα" του ΓΙΩΡΓΟΥ Μ. ΚΩΣΤΗ χωρίς να σπάσουν τα δυνατά δίχτυα της και η πλούσια "ψαριά" παραδόθηκε σ΄αυτόν ως ανταμοιβή μιας σοβαρής, ευσυνείδητης και κοπιαστικής εργασίας. 

Όταν ολοκλήρωσα την πρώτη - γιατί ακολούθησε και δεύτερη και τρίτη -  ανάγνωση του βιβλίου του Γ. Μ. Κώτση σκέφθηκα ότι ο συγχωριανός μου, που κατά δήλωση του δεν με εψήφισε ποτέ, με έκανε να χορτάσω Φιλιάτες και Φιλιαταίους, καθ΄ όσον μου έφερε στη μνήμη τόπους που περπάτησα χιλιάδες φορές και χιλιάδες ανθρώπους, που γνώρισα και με τιμή και ευγνωμοσύνη τους ενθυμούμαι. Θέλω να πιστεύω ότι όμοια θα είναι τα συναισθήματα κάθε Φιλιαταίου, όπου Γης. 

Για την συγγραφή αυτού του θαυμάσιου βιβλίου ο κ. ΓΙΩΡΓΟΣ Μ. ΚΩΤΣΗΣ, ελειτούργησε ως Δημοσιογράφος, ως Ρεπόρτερ, ως ερευνητής. Ό,τι υπέπιπτε στην αντίληψη του, επί χρόνια, το κατέγραφε και το "αποθήκευε" για την ώρα που θα ξεκινούσε για το μεγάλο του ταξίδι προς τους "Φιλιάτες, Ιστορικά και Λαογραφικά στοιχεία".

Ο Συγγραφέας σαν παιδί του Τσαμαντιώτη κοινωνικού αγωνιστή Μ. Κώτση και της Πλαισιώτισσας Χρυσάνθης Αγγελοπούλου, γνήσιας απογόνου του "Κηβδιλοποιού Κονταξή"  που σώθηκε από την αγχόνη του Αλή Πασά με αντάλλαγμα την "αρπαγή" της μετέπειτα ΚΥΡΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ - ΕΥΕΡΓΕΤΙΔΑΣ του έθνους μας - είναι φυσικό, να είναι "κράμμα" της Τσαμαντιώτικης ντομπροσύνης και της ήπιας, ήρεμης Πλαισιβιτσιώτικη ευγένειας.

Γι αυτό ενώ βάζει το δάχτυλο στον τύπο των ηλων δεν αποφασίζει να μιλήσει για αυτούς που "τσοκάνισαν" τα καρφιά, ως αναφορά αυτούς, που οδήγησαν στο ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΩΝ ΚΛΩΣΤΗΡΙΩΝ και οδήγησαν το Φιλιάτι στην σημερινή παρακμή. 

Βέβαια κατέγραψε ένα από τα πολλά ανόητα και ευτράπελα επιχειρήματα των "ιδιοτελών" και των "τσιρακίων" τους ότι ο "Μέτος" θα άνοιγε σήραγγα για να μπαινοβγαίνει στην Αλβανία αυτός και οι δικοί του και θα φέρει ξανά τους φυγάδες Μουσουλμανοτσάμηδες! Αποψή μου είναι ότι θα έπρεπε να καταγραφεί, για την ιστορία τουλάχιστον, η "αρχηγική" ομάδα των "ιδιοτελών", που στην καταστροφική τους προσπάθεια σπίλωσαν τιμές και υπολήψεις ανθρώπων και τους έριξαν τόνους λάσπης. Και ήταν οι αποδέκτες της "λάσπης" κυρίως οι ακόλουθοι: 

1.Ο αείμνηστος Χρήστος Παπασταύρου, που επιμελήθηκε, νομικά την ίδρυση της Εταιρείας "ΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΦΙΛΙΑΤΩΝ".

2.Ο αείμνηστος Νίκος Αθανασίου, που με στοιχεία του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως απέδειξε την Ελληνοπρπή στάση της οικογένειας Σαίπ Λάγια (πατρός του Μέτο Λάγια).

3.Ο αείμνηστος Σπύρος (Πίπης)  Φραγκίσκος, που χρησιμοποίησε την παιδική φιλία με τον Μέτο Λάγια για να φέρει τον επενδυτή στους Φιλιάτες. 

4.Η ταπεινότητα μου, που εχρησιμοποίησε την οποία δυνάμι διέθετε, ως εκλεγμένος με τις τότε "διαδικασίες" Περιφερειακός Σύμβουλος Ηπείρου και εκλεγμένος Γενικός Γραμματέας του Περιφερειακού  Συμβουλίου του Υφυπουργείου Ηπείρου.

... Στην αναίσχυντη λασπολογία οι δύο πρώτοι αντέδρασαν με αξιοπρεπή περιφρόνηση, οι δε τρίτος και τέταρτος, με την επάνοδο της Δημοκρατίας, εχρησιμοποίησαν την Λαϊκή Ετυμηγορία. Ο Σπύρος (Πίπης) Φραγκίσκος εξελέγη πανηγυρικά Δήμαρχος Φιλιατών και ο Ηλίας Βεζδρεβάνης εξελέγη ΕΞΗ (6) φορές Βουλευτής. 

Για την ιστορία καταγράφονται ολίγες από τις "λάσπες" των "ιδιοτελών" για Φραγκίσκο και Βεζδρεβάνη. Είναι οι ακόλουθες:  

1.Παρέθεσαν "Λουκούλειο" γεύμα στον Αγά (Μέτο Λάγια) στην Σαγιάδα με χρήματα του Δήμου". Ναι το γεύμα ήταν τρείς μικροί κέφαλοι Σαγιάδας, ένα πιάτο αγριόχορτα και τρία ποτήρια κρασί, που επλήρωσε από το πορτοφόλι του ο Σπύρος (Πίπης) Φραγκίσκος στο ταβερνάκι του Δημ. Μάστορα.

2.Εχάρισαν εκατό (100)  στρέμματα γης, την "Νεφραμιά, των Φιλιατών". Ναι, με δημοπρασία τα "ΚΛΩΣΤΉΡΙΑ ΦΙΛΙΑΤΩΝ" αγόρασαν  42 στρέμματα στου "Τάκα", εκεί που έριχνε τα σκουπίδια ο Δήμος Φιλιατών, που δεν ενδιαφέρθηκε κανείς να συμμετάσχει στην Δημοπρασία. (Ευρισκόμενος στο καφενείο του Χρήστου Πατσιούρα - αστειευόμενος - ο εργολάβος Χαρ. Τόλης, είπε ότι θα ελάμβανε μέρος στην Δημοπρασία, αλλά δεν έλαβε μέρος)  

3.Ανάγκασαν (οι Φραγκίσκος - Βεζδρεβάνης) τους στρατιώτες του φυλακίου της Γέφυρας Βρυσέλλας να παρουσιάσουν όπλα στον Αγά (Μέτο Λάγια). Η αλήθεια είναι η ακόλουθη: Στην προσπάθεια του ο αείμνηστος ΣΠΥΡΟΣ (Πίπης) ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ να ενθαρρύνει και να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στον Υποψήφιο Επενδυτή Μετο Λάγια, παρακάλεσε τις "Αρχές" να τον υποδεχθούν στην (τότε) Γέφυρα της Βρυσέλλας. Οι "αρχές" συμφώνησαν και παρευρέθησαν οι εξής:  Νικ. Ηλιόπουλος Νομάρχης, Ελ. Τσιμπίδης, Δ/της  628 Τ.Π., Κ. Δράκος,  Δ/της Εθνοφυλακής Φιλιατών, Στ. Βούλγαρης, Δ/της Εθνοφυλακής Ηγουμενίτσας - Πραμυθιάς, οι Δήμαρχοι Ηγουμενίτσας, Παραμυθιάς, Φιλιατών και ο γράφων. Μετά το "καλωσόρισμα" οι στρατιωτικοί, που είχαν αφήσει τα αυτοκίνητα κοντά στο σπίτι του Ι. Ρούσση επέρασαν μπροστά από τους στρατιώτες του φυλακίου που τιμητικά παρουσίασαν όπλα σ' αυτούς και φυσικά κατέβασαν τα όπλα "παραπόδα" όταν περάσαμε όλοι οι άλλοι. 

... Και άλλες λάσπες βγαλμένες από αχαρακτήριστες καρδιές!

... Ας μην χύνουν "Κροκοδείλια" δάκρυα τα ελάχιστα υπολείμματα των "ιδιοτελών" για την κατάντια και την παρακμή του σημερινού Φιλιατιού. 

Προσωπικά τους έχω συγχωρέσει όλους και  βρήκα από τον Τριαδικό Θεό με την βοήθεια του Κάτω Ξεχωρίτη εξομολόγου μου Ιερέως (και αργότερα) Αρχιμανδρίτη, αειμνήστου ΚΩΝ/ΝΟΥ ΠΑΠΠΑ (μαθητή στην ραπτική του παππού μου και φίλου του πατέρα μου) την δύναμη να ξεπεράσω τα ψυχικά τραύματα.

Δεν λησμόνησα όμως ποτέ ότι υπήρξαν άνθρωποι τόσο ανόητοι, τόσο ιδιοτελείς, που ενδιαφερόταν μόνο για τα δικά τους συμφέροντα και αδιαφορούσαν για τα συμφέροντα του τόπου. 

... Και μάλιστα, όλα αυτά, ενώ ήμουν μόνο 31 ετών, τότε, που οι συνομήλικοι έπαιζαν ποδόσφαιρο, χόρευαν στα πανηγύρια, διασκέδασαν, χαιρόταν την ζωή και εγώ  έτρεχα από χωριό σε χωριό για να επισημάνω προβλήματα του τόπου μας και να τα προβάλλω στην εφημερίδα μου "ΕΘΝΙΚΑ ΝΕΑ".  

Εθεώρησα απαραίτητο να κάνω αυτές τις αναφορές, που κρίνω ότι προσθέτουν μια μικρή και χρήσιμη παρένθεση στο σπάνιο πόνημα του ΓΙΩΡΓΟΥ Μ. ΚΩΤΣΗ, που αγγίζει σαφώς το θέμα, αλλά με ήπια Πλαισιωβιτσιώτικη ευγένεια, που έζησε τα γεγονότα, ως πολύ νέος, εικοσάρης γαρ!

Κλείνοντας  αυτό το βιβλιοκριτικό σημείωμα εκφράζω μέσα από τα μύχια της καρδιάς μου τα ολόθερμα συγχαρητήρια μου για το θαυμάσιο πόνημα, που χαρακτηρίζει τον ΓΙΩΡΓΟ Μ. ΚΩΤΣΗ ως ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΩΝ ΦΙΛΙΑΤΩΝ, όπως ο Ν. Νίτσος, Συγγραφέας του Τσαμαντά, όπως ο Γάκης Βουτσής του Φοινικίου, ο Γ. Κούνδουρος της Πόβλας, ο Βασίλης Τσομπόκης της Γλούστας , ο Απόστολος Ζέρβας της Αράχωβας, ο Βαγγέλης Μάστορας της Σαγιάδας, ο Αντώνης Βενέτης του Λια, ο Παπά – Γιώργης Τζώρτζης της Ραβενής, ο Δημήτρης Σαφίκος της Λίστας, ο Δημήτρης Δρίζης του Πλαισίου κλπ.   

Καλό ταξίδι στο βιβλίο σου φίλτατε Γιώργο.

Ηλίας Βεζδρεβάνης

Υ.Γ.

Όταν ο μετέπειτα  ιδρυτής των "ΚΛΩΣΤΗΡΙΩΝ ΦΙΛΙΑΤΏΝ " Μετ. Σαϊπ Λάγιας συναντήθηκε για πρώτη φορά, με τον συμμαθητή και φίλο του Σπύρο (Πίπη) Φραγκίσκο, τότε Δήμαρχο Φιλιατών, του εζήτησε, κατά σύσταση του Χρ. Παπασταύρου, στην επόμενη αφιξή του να συναντηθεί και μαζί μου. 

Ο φίλτατος Σπύρος (Πίπης) Φραγκίσκος, μου εγνωστοποίησε αυτή την επιθυμία με τη φράση: " ο Μουσουλμανοτσάμης επιχειρηματίας κ. Μέτος Λάγια" θέλει όταν ξαναέρθει στο Φιλιάτι να συναντηθεί μαζί σου".

Στο άκουσμα της λέξης " Μουσουλμανοτσάμης", " εγύρισα" το χρονόμετρο στο 1944, όταν παιδάκι των 4 ετών έβλεπα από του "Νάτση" να καίιγεται το " Βεζδρεβαναίικο διώροφο σπίτι (12x16) του παππού μου Χρήστου Βεζδρεβάνη και του αδελφού του ΚΥΡΙΤΣΗ ΒΕΖΔΡΕΒΑΝΗ από τους Μουσουλμανοτσάμηδες.

Απάντησα στον αγαπητό μου φίλο Σπύρο (Πίπη) Φραγκίσκο ότι αυτό μου ήταν αδύνατο να το πράξω. Επέμεινε ο Πίπης και εζήτησα κάποιο χρόνο για να σκεφθώ το θέμα. 

Ήμουν 31 ετών και είχα ανάγκη από συμβουλές. Γι' αυτό επήγα στην Αθήνα, όπου: 

1.Επισκέφτηκα τον ΣΤΡΑΤΗ ΑΘΑΝΑΣΑΚΟ στο Παγκράτι, Β. Λάσκου 20, που με είχε στεφανώσει και μου είχε βαπτίσει τον Κωστή μου. Ήμουν δε πολιτικός υποστηρικτής του από το 1960 έως και το 1974. Στην ερώτηση μου τη γνώμη έχει για τον Μέτο Λάγια απάντησε: "Μακριά από αυτόν" με αρκετούς χαρακτηρισμούς. 

2.Επισκέφτηκα τον Χρήστο Παπασταύρου, Θεμιστοκλέους 1 και στο ίδιο ερώτημα απάντησε: "Βοηθησέ τον να σωθεί ο τόπος" .

3.Επισκέφθηκα τον Ν. Αθανασίου στην οδό Αραχώβης 9, στα Εξάρχεια, και στο ίδιο ερώτημα μου είπε: "Έχω προσωπική αντίληψη από την εποχή που ήμουν Υπουργός Δημοσίας Τάξεως. Η οικογένεια Σαϊπ Λάγια είχε ελληνοπρεπή στάση, ο δε Μέτο Λάγια κατά την κατοχή ευρισκόταν στην Αθήνα και είχε ενταχθεί στην Αντιστασιακή Οργάνωση "ΟΜΗΡΟΣ", Αρχηγός της οποίας ήταν ο μετέπειτα Πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος.  Ύστερα τον πήραν οι μυστικές υπηρεσίες των Άγγλων που τον παρέδωσαν αργότερα στην SIA, που για κάποιο διάστημα τον είχε εκπρόσωπο της στο Μαρόκο. Όταν όμως τον μετέθεσαν στο Βιετνάμ, ο Μέτο Λάγια αρνήθηκε να πάει, παραιτήθηκε και άρχισε να ασχολείται με επιχειρήσεις ( Ταγάρια στην αρχή, Πολύτιμους Λίθους και αργότερα με τον Εφοπλισμό). Είναι ένας επιχειρηματίας, που αν μπορέσετε να τον πείσετε να έρθει στο Φιλιάτι θα ωφεληθεί ο τόπος." Η οικογένεια του δεν καταγγέλθηκε από Κανένα. Το Δικαστήριο Δοσιλόγων δεν ασχολήθηκε με αυτήν την Οικογένεια και η περιουσία της δεν εδημεύθη. 

4.Εζήτησα τον αείμνηστο Φώτη Πιτούλη αλλά απουσίαζε.

5.Συνάντησα τον αείμνηστο Αχιλλέα Πιτούλη στην Ηγουμενίτσα, που στο ερώτημά μου για το ποιόν της οικογένειας Σαίπ Λάγια, μου είπε: " Εμάς τους Πιτουλάιους μας χωρίζει αίμα με τους Μουσουλμανοτσάμηδες, αλλά αυτή η οικογένεια ήταν φιλελληνική και ζούσε με τους Φοινικιώτες αδελφικά"

Ύστερα από αυτά εδέχθηκα να συναντηθώ με τον Μέτο Λάγια και με ΑΡΧΗΓΟ τον Σπύρο (Πίπη) Φραγκίσκο εφθάσαμε στην ολοκλήρωση του ονείρου και 446 εργαζόμενοι έβρισκαν καθημερινό μεροκάματο με ότι, αυτό εσήμαινε για τους Φιλιάτες! 

...Αυτά για να μαθαίνουν οι νεώτεροι, διότι οι παλαιοί τα ...ξέρουν!

Η.Κ.Β.