Γυναίκα: η «γυάλινη οροφή» δεν έχει σπάσει - της Θάλειας Θεοδωρίδη

της Θάλειας Θεοδωρίδη

8 Μαρτίου: Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας

Η μεγάλη εκδήλωση διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Μαρτίου του 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, οι οποίες ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας, έγινε αφορμή για την καθιέρωση της παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας, ενώ από το 1975 διεξάγεται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Ο φεμινισμός άνοιξε το δρόμο για πολλές κοινωνικές κατακτήσεις όχι μόνο για τη γυναίκα αλλά και για άλλες ευάλωτες και ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, με στόχο πώς η γυναίκα θα μπορούσε να εξασφαλίσει τα μέσα, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, τα οποία θα της επέτρεπαν να αμφισβητήσει την αρνητική γι’ αυτήν τάξη πραγμάτων στη σύγχρονη κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό η γυναίκα έπρεπε να αποδομήσει την εικόνα της σύμφωνα με τα κοινωνικά στερεότυπα και να απελευθερωθεί από τις προσδοκίες της κοινωνίας λόγω των ιδιοτήτων του θηλυκού γένους της.

Η γυάλινη οροφή

Λένε πως το κοινωνικό χάσμα μεταξύ των φύλων μικραίνει. Η ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών συγκαταλέγεται στις θεμελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη από το 1957, όταν η αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία περιλήφθηκε στη Συνθήκη της Ρώμης. «Η ισότιμη οικονομική ανεξαρτησία γυναικών και ανδρών, η ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας, η ισότητα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η αξιοπρέπεια, η ακεραιότητα και ο τερματισμός της βίας με βάση το φύλο», είναι μερικές από τις προτεραιότητες που έχουν τεθεί από την ΕΕ. Ωστόσο, παρότι η νομοθεσία έχει, πλέον, θεσπίσει επίσημα μέτρα κατά της ανισότητας, οι έμφυλες διακρίσεις υπάρχουν με τη μορφή μιας αόρατης «γυάλινης οροφής» που εμποδίζει μια μεγάλη μερίδα γυναικών να εξελιχθεί επαγγελματικά και κοινωνικά.

Η κουλτούρα του σεξισμού

«Είσαι όμορφη», «είσαι χοντρή», «είσαι προκλητική», «είσαι νοικοκυρά», «σε αγαπάει, γι΄ αυτό σε δέρνει», «είσαι σε ηλικία γάμου» είναι μερικές σεξιστικές φράσεις που ακούει μια γυναίκα στη διάρκεια της ζωής της. Οι αντιλήψεις μας για την ταυτότητα του γένους, όπως και οι στάσεις που συνδέονται με το φύλο σχηματίζονται τόσο νωρίς στη ζωή, ώστε ως ενήλικες τις θεωρούμε δεδομένες και αποτελούν σημαντικό στοιχείο των κοινωνικών θεσμών: της θρησκείας, της οικογένειας, της εργασίας, της κοινωνικής τάξης.

Η έλλειψη κινήτρων από την οικογένεια και η επίκτητη υποβάθμιση της φιλοδοξίας γίνονται εμπόδια εξέλιξης. Η θεσμοθέτηση των αδειών μητρότητας και ανατροφής ανακούφισε αρκετά τις γυναίκες από την εκμετάλλευση των εργοδοτών και το φόβο της απόλυσης. Παρόλαυτά, οι οικογενειακές υποχρεώσεις μιας γυναίκας εξακολουθούν να είναι ανασταλτικός παράγοντας εξέλιξης, κυρίως, στον ιδιωτικό τομέα. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα ενώ η συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων είναι ιδιαίτερα χαμηλή σε σημείο που συχνά επιβάλλεται από τη νομοθεσία η ποσόστωση, κάτι που όμως αμφισβητεί την αξιοκρατία αφού το φύλο δεν μπορεί να είναι υποχρεωτικό κριτήριο επιλογής.

«Αφού τα ήθελαν»…

Παρά τους νόμους και τους θεσμούς, η παρενόχληση στον επαγγελματικό χώρο, στην Ελλάδα του 2016, υφίσταται παρόλο που τα περισσότερα κρούσματα δεν καταγγέλλονται εξαιτίας του φόβου που νιώθουν τα θύματα. Πολλά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αποσιωπώνται καθώς οι ίδιες οι γυναίκες λειτουργούν ενοχικά και οι βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις «υποταγής» και εξάρτησης καλλιεργούν μια νοοτροπία συναίνεσης. Η κακοποίηση των γυναικών είναι ένα φαινόμενο που δε φτάνει συχνά στη δικαιοσύνη. Οι στερεότυπες αντιλήψεις «αφού τα ήθελε» αποθαρρύνουν πολλά θύματα να καταφύγουν στη δικαιοσύνη, αφού αυτές καθαυτές οι διαδικασίες είναι εξουθενωτικές και προσβλητικές για την αξιοπρέπειά τους. Ίσως, μάλιστα, να είναι πιο πιθανό να τιμωρηθεί τελικά, κάποιος για κακοποίηση αδέσποτου παρά για κακοποίηση γυναίκας μια και η κλασσική υπερασπιστική γραμμή των δραστών βασίζεται στο να παρουσιάζει το θύμα ως αμφιβόλου ηθικής που προκάλεσε την τύχη του. Επιβεβαιώνει με πικρία η Δυσδαιμόνα στον Οθέλλο: «είναι εύκολο να συκοφαντήσεις μια γυναίκα».

Τα «καλά κορίτσια» και ο πρίγκιπας

Στα παραμύθια της Σταχτοπούτας και της Χιονάτης το «καλό κορίτσι» ανταμείβεται αφού ο πρίγκιπας θα εκτιμήσει την ομορφιά, την ηθική του και τη νοικοκυροσύνη του και θα το παντρευτεί. Στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο το νέο κορίτσι είχε ως απώτερο στόχο να παντρευτεί, περιμένοντας καρτερικά τον αγαπημένο του, ενώ οι σπουδές και η επαγγελματική καταξίωση ήταν θέμα ανδρικό. Αντίθετα, η ασυμβίβαστη Στέλλα του Κακογιάννη, «πήγαινε γυρεύοντας» και σύντομα θα εισέπραττε την τιμωρία της για την ύβρη που διέπραττε στην ανδροκρατούμενη κοινωνία. Στη σύγχρονη εμπορευματοποιημένη κουλτούρα των ΜΜΕ και της διαφήμισης τα γυναικεία πρότυπα παρουσιάζουν μια ομοιογένεια παγκοσμίως ενώ οι εικόνες που αναπαράγονται θέλουν τη γυναίκα εγκλωβισμένη στους ίδιους παραδοσιακούς ρόλους: οπωσδήποτε χαριτωμένη και επιθυμητή στο ανδρικό κοινό, όχι απαραίτητα έξυπνη, να συνδυάζει επιδέξια πολλούς ρόλους και να προβάλλει με υποκριτική μετριοφροσύνη τα σωματικά της προσόντα μέσα σ΄ένα κάδρο αιώνιας νεότητας.

Ο δρόμος για την ισότητα περνάει από το σχολείο

Δεν είναι εύκολο να αλλάξει το κατεστημένο μόνο με τη νομοθεσία. Οι υπεραπλουστεύσεις και γενικεύσεις που αγνοούν τις ιδιαιτερότητες και των δύο φύλων καθώς και την έννοια της ισοτιμίας, στην πράξη αναπαράγουν τα στερεότυπα. Οι σχολές γονέων, οι ενημερωτικές εκδηλώσεις θα βοηθούσαν. Θεμελιώδη σημασία όμως θα είχε η εκπαίδευση από την πρώιμη ηλικία σε όλη τη διάρκεια της σχολικής φοίτησης σε θέματα φύλων και ισότητας, έχοντας ως προϋπόθεση την εκπαίδευση των ίδιων των δασκάλων πρώτα.