Τα κροκοδείλια δάκρυα δεν γεμίζουν τη λίμνη | Οι ευθύνες έχουν ονοματεπώνυμο

Ένας πολύτιμος υγρότοπος στο χείλος της εξαφάνισης

Η λίμνη Καλοδικίου – γνωστή και ως «λίμνη με τα νούφαρα» – από έναν παραμυθένιο υγροβιότοπο με χιλιάδες νούφαρα, σπάνια πουλιά και πλούσια ιχθυοπανίδα, έχει πλέον μετατραπεί σε κρανίου τόπο. 

Περασμένα μεγαλεία...

Η άλλοτε πολύχρωμη λίμνη έχει σχεδόν εξαφανιστεί, με την έκταση των ~8.000 στρεμμάτων της απογυμνωμένη από νερό – απομένουν μόνο λίγες ρηχές λακκούβες, όπου η εναπομείνασα χλωρίδα και πανίδα παλεύουν να επιβιώσουν.

Οι κάτοικοι και οι φίλοι του περιβάλλοντος αντικρίζουν ένα οικολογικό έγκλημα εν εξελίξει, ενώ την ίδια στιγμή κάποιοι αρμόδιοι χύνουν «κροκοδείλια δάκρυα» για την τύχη της λίμνης – δάκρυα που δεν αρκούν για να τη γεμίσουν ξανά με ζωή.

2013: Η απόφαση που άνοιξε το φράγμα και τις πύλες της καταστροφής

Τα θεμέλια της σημερινής καταστροφής τέθηκαν πριν από δώδεκα χρόνια. Το 2013 η τότε δημοτική αρχή Ηγουμενίτσας, υπό τον δήμαρχο Γιώργο Κάτσινο, πήρε την μοιραία απόφαση να ανοίξει εντελώς το φράγμα στα βορειοδυτικά της λίμνης Καλοδικίου. Η κίνηση αυτή έγινε με στόχο τη μείωση της στάθμης των υδάτων, ύστερα από εισήγηση του τότε προέδρου του Φορέα Διαχείρισης (κου Θεόδωρου Κομηνού) – σύμφωνα με έγγραφο υπ’ αριθ. 47/27-02-2013 που ζητούσε το άνοιγμα του φράγματος. Η ειρωνεία είναι πως ο συγκεκριμένος Φορέας είχε συσταθεί ακριβώς για την προστασία του υγροτόπου, αλλά αντί να λύσει προβλήματα, συνέβαλε σε ένα νέο. (Αργότερα, ο Φορέας θα διευκρινίσει πως ποτέ δεν πρότεινε το πλήρες άνοιγμα του φράγματος, επισημαίνοντας ότι η θέση του ήταν η μελέτη και ορθολογική λειτουργία/συντήρησή του· ανεξαρτήτως αυτού, η ζημιά είχε ήδη γίνει.)

Η απόφαση του 2013 προκάλεσε αντιδράσεις εξ αρχής. Εμείς σαν thespro.gr κρούαμε τον κώδωνα του κινδύνου ήδη από εκείνη την περίοδο, προειδοποιώντας για τις συνέπειες που θα είχε η αποψίλωση της λίμνης.

Στις 11 Σεπτεμβρίου 2013, ο τοπικός σύμβουλος Ελευθερίου Βασίλειος Κυριάκης κατήγγειλε με επιστολή του πως το άνοιγμα του φράγματος γινόταν για μικροπολιτικές σκοπιμότητες και όχι για το καλό του οικοσυστήματος. Την ανησυχία και την αντίθεσή τους εξέφρασαν επίσης οι πρόεδροι των γύρω τοπικών κοινοτήτων. Εντούτοις, οι προειδοποιήσεις αγνοήθηκαν. Το φράγμα – που έως τότε κρατούσε τα νερά της λίμνης – έμεινε ορθάνοιχτο έκτοτε, αφήνοντας το νερό να χάνεται ανεξέλεγκτα.

2013-2017: Αδράνεια, ευθύνες και τα πρώτα νεκρά ψάρια

Από το 2013 και μετά, ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τη λίμνη Καλοδικίου. Οι οικολογικές ισορροπίες διαταράχθηκαν σοβαρά: η στάθμη του νερού έπεφτε σημαντικά κάθε εποχή ξηρασίας και η λίμνη άρχισε να χάνει τον ζωτικό της χώρο. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 υπήρχαν ενδείξεις ότι ο υγρότοπος έχανε μεγάλες ποσότητες νερού – αφενός υπογείως λόγω γεωτρήσεων, αφετέρου επιφανειακά από το φθαρμένο μικρό πέτρινο φράγμα στα βορειοδυτικά (που παρουσίαζε διαρροές ~200 κυβικών μέτρων την ώρα, σύμφωνα με μέτρηση τον Φεβρουάριο 1996). Παρά τις ενδείξεις αυτές, κανένας αρμόδιος φορέας δεν ασχολήθηκε σοβαρά με το πρόβλημα, μεταθέτοντάς το στους επόμενους. Δυστυχώς, η ιστορία επαναλήφθηκε και τη δεκαετία του 2010: μετά το άνοιγμα του φράγματος, καμία ουσιαστική ενέργεια δεν έγινε από τις αρμόδιες αρχές για να προστατευτεί η λίμνη και να αντιμετωπιστούν οι απώλειες νερού. Οι προειδοποιήσεις για πρόβλημα λειψυδρίας και οι εκκλήσεις για δράση – από περιβαλλοντολόγους, την τοπική κοινωνία και το thespro.gr – συνεχίστηκαν αδιάκοπα, αλλά οι υπεύθυνοι δεν έλαβαν κανένα ουσιαστικό μέτρο.

Το καλοκαίρι του 2017 η κατάσταση έφτασε σε τραγική κορύφωση. Η λίμνη στέγνωσε σχεδόν ολοκληρωτικά και αποκαλύφθηκε μια βιβλική καταστροφή: χιλιάδες ψάρια νεκρά πάνω στη λάσπη, λίγες μονάχα λιμνούλες να απομένουν για τα εναπομείναντα ζωντανά, και σμήνη από πουλιά και αγριόχοιρους να τρώνε από το μακάβριο “τραπέζι”. Ο άλλοτε πολύτιμος υγρότοπος είχε μετατραπεί σε “νεκροταφείο” ψαριών, όπως σοκαριστικά περιέγραφε ρεπορτάζ του thespro.gr τον Αύγουστο 2017. «Η λίμνη έχει στεγνώσει από νερό… τα ελάχιστα ψάρια πασχίζουν ανήμπορα για λίγο οξυγόνο, την ίδια ώρα που εκατοντάδες πουλιά και αγριόχοιροι έχουν στήσει πραγματικό τσιμπούσι», ανέφερε χαρακτηριστικά το ρεπορτάζ μας, αποτυπώνοντας το μέγεθος της καταστροφής.

Την περίοδο εκείνη, πέρα από τη φυσική ξηρασία, έγινε σαφές ότι το ανοιχτό φράγμα ήταν καταλυτικός παράγοντας στην αποξήρανση. Όπως επεσήμανε τότε το thespro.gr, είχαν ήδη περάσει 4 ολόκληρα χρόνια από το άνοιγμα του φράγματος και κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να αντιστρέψει την κατάσταση – το φράγμα παρέμενε ανοικτό, με τραγικά και ανεπανόρθωτα αποτελέσματα για τη λίμνη. Οι τοπικοί φορείς φάνηκαν ανεπαρκείς: ο μόνος που κινήθηκε ήταν ένας ιδιώτης, ο κ. Ναπολέων Τσάνης (κάτοικος Ελευθερίου), ο οποίος μάταια προσπάθησε να κινητοποιήσει τον Φορέα Διαχείρισης. Ο κ. Τσάνης κάλεσε επιτόπου τόσο τον τότε δήμαρχο Ηγουμενίτσας Γιάννη Λώλο (ο οποίος είχε διαδεχθεί τον κ. Κάτσινο από το 2014) όσο και τον αντιπεριφερειάρχη Θεσπρωτίας Θωμά Πιτούλη. Παρά τη διάθεσή τους να βρουν κάποια λύση έκτακτης ανάγκης – λόγου χάρη, τη διάσωση γόνου ψαριών σε δεξαμενές μέχρι να επιστρέψουν τα νερά – σήκωσαν τελικά τα χέρια ψηλά. Τα ελάχιστα ψάρια που απέμεναν είχαν ήδη αποδεκατιστεί από τα πουλιά, καθιστώντας κάθε τέτοια προσπάθεια άνευ αντικειμένου.

Η οικολογική καταστροφή του 2017 δεν έχει προηγούμενο για τη Θεσπρωτία. Το ζωικό κεφάλαιο της λίμνης δέχθηκε ανεπανόρθωτο πλήγμα, που αναπόφευκτα διατάραξε όλο το οικοσύστημα. Και όπως τόνιζε τότε εύστοχα το thespro.gr, οι ευθύνες για αυτή την καταστροφή είναι τεράστιες και έχουν ονοματεπώνυμο.

Ευθύνες με ονοματεπώνυμο: Κάτσινος, Λώλος, Νταής, ΟΦΥΠΕΚΑ και υπουργεία

Οι κύριοι υπεύθυνοι για το έγκλημα της λίμνης Καλοδικίου δεν είναι αφηρημένες έννοιες – είναι πρόσωπα και θεσμοί που είτε με τις πράξεις είτε με τις παραλείψεις τους οδήγησαν στο σημερινό αποτέλεσμα. Πρώτος στη λίστα ευθύνης είναι ο τέως δήμαρχος Γιώργος Κάτσινος, επί των ημερών του οποίου λήφθηκε η μοιραία απόφαση διάνοιξης του φράγματος το 2013. Ακολουθεί ο διάδοχός του, πρώην δήμαρχος Γιάννης Λώλος, ο οποίος διοίκησε τον Δήμο Ηγουμενίτσας για δύο συνεχόμενες θητείες (2014-2019 και 2019-2023) χωρίς ποτέ να δώσει προτεραιότητα στην αποκατάσταση της λίμνης – το ανοιχτό φράγμα έμεινε αμελής κληρονομιά καθ’ όλη τη διάρκεια της δικής του διοίκησης. Στη συνέχεια, η σημερινή δημοτική αρχή υπό τον κ. Παναγιώτη Νταή (στη διοίκηση από τις αρχές του 2024) φέρει επίσης μερίδιο ευθύνης: αν και έχει μόλις ~1,5 χρόνο θητείας, ανέλαβε εν γνώσει της ένα πρόβλημα σε οριακό σημείο και μέχρι στιγμής δεν έχει προβεί σε δραστικές ενέργειες για τη σωτηρία του υγροτόπου.

Δεν είναι όμως μόνο η Τοπική Αυτοδιοίκηση στο κάδρο. Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής) – διάδοχος του παλιού Φορέα Διαχείρισης – και τα αρμόδια υπουργεία (ιδίως το Περιβάλλοντος) έχουν τεράστιες ευθύνες. Ο φορέας προστασίας, που χρηματοδοτείται με εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ από τους φορολογούμενους κάθε χρόνο, απέτυχε να εκπληρώσει τον ρόλο του. Όχι μόνο δεν προέβη εγκαίρως στις απαιτούμενες μελέτες και παρεμβάσεις για τη ρύθμιση του υδρολογικού ισοζυγίου της λίμνης, αλλά – όπως αποκαλύφθηκε – δεν συντήρησε καν το φράγμα ούτε διασφάλισε τη δυνατότητα ρύθμισης της ροής των υδάτων. Ουσιαστικά, το φράγμα είχε μετατραπεί σε ένα μόνιμο μπάζωμα που είτε παγίδευε νερό υπερβολικά (προ 2013) είτε, μετά το άνοιγμα, το άφηνε να χάνεται ανεξέλεγκτα, επειδή κανείς δεν φρόντισε να υπάρχει μηχανισμός ελέγχου της στάθμης.

Επιπλέον, πρέπει να αναζητηθούν ευθύνες και σε όσους τοποθέτησαν ή διατηρούν “δικούς τους ανθρώπους” σε θέσεις-κλειδιά σχετικές με τη διαχείριση του υγροτόπου, ανθρώπους που ούτε γνώση ούτε σχέση με το αντικείμενο έχουν. Όπως έγραφε δηκτικά το thespro.gr, πολλοί από αυτούς πιθανόν “δεν γνωρίζουν καν πού πέφτει στον χάρτη η λίμνη Καλοδικίου” – μια αιχμή για τον νεποτισμό και την αναξιοκρατία που συχνά μαστίζει τους περιβαλλοντικούς φορείς. Συνολικά, λοιπόν, οι παραλείψεις είναι διαχρονικές και βαραίνουν εξίσου τη σημερινή όσο και όλες τις προηγούμενες διοικήσεις, τοπικές και κεντρικές. Πρόκειται για το αποκορύφωμα δεκαετιών αδράνειας και ανευθυνότητας, όπου κάθε γενιά αρμοδίων παρέδωσε τον υγρότοπο σε ολοένα χειρότερη κατάσταση.

2018-2023: Φύση vs υποκρισία – λόγια πολλά, έργα μηδαμινά

Μετά το σοκ του 2017, θα περίμενε κανείς μια αφύπνιση των αρμοδίων. Δυστυχώς, τα χρόνια που ακολούθησαν χαρακτηρίστηκαν κυρίως από λόγια και καθυστερήσεις. Το 2018, ευνοϊκές βροχοπτώσεις επανέφεραν προσωρινά νερό στη λίμνη, με αποτέλεσμα να μη σημειωθεί ακραία ξηρασία εκείνη τη χρονιά, όπως παραδέχθηκε και ο Φορέας Διαχείρισης. Όμως το 2019 η ιστορία επαναλήφθηκε: ένα παρατεταμένο ξηρό καλοκαίρι και φθινόπωρο άφησαν ξανά τη λίμνη σχεδόν χωρίς νερό.

Το thespro.gr ανέφερε ότι “στέγνωσε η λίμνη Καλοδικίου” τον Οκτώβριο 2019 – μια φράση που, αν και απέδιδε εν μέρει τις ευθύνες στην ανομβρία και την κλιματική αλλαγή, στην πραγματικότητα περιέγραφε ένα φαινόμενο επιδεινούμενο από ανθρώπινες ενέργειες.

Ο νεοσύστατος τότε Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. προσπάθησε να δώσει την εικόνα της κινητοποίησης. Με πρωτοβουλία του προέδρου του φορέα, πραγματοποιήθηκε αυτοψία στο έλος τον Οκτώβριο του 2019, “με αφορμή τα πρόσφατα δημοσιεύματα”. Σε δελτίο τύπου, ο Φορέας επέρριψε ευθύνες κυρίως στην κλιματική αλλαγή και την παρατεταμένη ξηρασία, σημειώνοντας ότι το 2019 δεν έβρεξε αρκετά. Επισήμανε επίσης ότι το φαινόμενο της πτώσης της στάθμης είχε παρατηρηθεί ξανά το 2017 και ότι συνέχιζε τις μετρήσεις και την παρακολούθηση του οικοσυστήματος. Ουσιαστικά, όμως, δεν ανήγγειλε καμία άμεση λύση – μόνο προθέσεις για μελέτες και μελλοντικές δράσεις. Πράγματι, αναφέρθηκε η πρόθεση εκπόνησης κάποιας μελέτης διαχείρισης υδάτων και οικολογικής αξιολόγησης για το έλος. Επί του πεδίου, πάντως, η εικόνα μιλούσε από μόνη της: το 2019 διαπιστώθηκε “έντονη ξηρασία” παντού, με τη λίμνη διασπασμένη σε κοιλότητες νερού όπου τα ψάρια προσπαθούσαν να επιβιώσουν και τα υδρόβια πουλιά να τρέφονται – ένα σημάδι ότι η φύση πάλευε μόνη της να ισορροπήσει, βρίσκοντας μια εύθραυστη προσωρινή ισορροπία. Ο φορέας ισχυρίστηκε ότι με τις πρώτες βροχές οι κοιλότητες αυτές θα πλημμυρίσουν ξανά και οι πληθυσμοί των ψαριών θα ανακάμψουν. Δυστυχώς, τέτοιες αισιόδοξες προβλέψεις δεν συνοδεύτηκαν από ουσιαστική δράση επί του πρακτέου.

Την περίοδο 2018-2023, λοιπόν, η φύση αφέθηκε μόνη να παλεύει με τις πληγές της λίμνης, ενώ οι αρμόδιοι περιορίστηκαν σε διαπιστώσεις και εξαγγελίες. Καμία χρηματοδότηση έκτακτη δεν εξασφαλίστηκε, κανένα έργο άμεσης σωτηρίας (π.χ. προσωρινό φράγμα ή μεταφορά νερού) δεν υλοποιήθηκε, και φυσικά το βασικό πρόβλημα – η κατεστραμμένη/ανοιχτή υποδομή του φράγματος – παρέμεινε άλυτο.

2024: «Από την αδιαφορία στην υποκρισία» – H λίμνη ως επικοινωνιακό φόντο

Μπροστά στη δραματική κατάσταση του υγροτόπου, το καλοκαίρι του 2024 φάνηκαν κάποιες κινήσεις, αν και περισσότερο επικοινωνιακού χαρακτήρα. Τον Ιούλιο 2024, ο Δήμος Ηγουμενίτσας ανακοίνωσε πανηγυρικά τη συνεργασία με τον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. για τη σωτηρία της λίμνης. Σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου παρουσιάστηκε μελέτη που επιβεβαίωνε τους κινδύνους από τη λειψυδρία και τις γεωτρήσεις και τόνιζε την ανάγκη άμεσων μέτρων. Αποφασίστηκε μάλιστα η επιστημονική παρακολούθηση των δεδομένων και η εκπόνηση μελετών – ενέργειες αναμφίβολα απαραίτητες, αλλά που ξεκινούν με πολύ μεγάλη καθυστέρηση.

Στις 31 Αυγούστου 2024, ο Δήμος Ηγουμενίτσας διοργάνωσε μια φιέστα στο Ελευθέρι, δίπλα στη δοκιμαζόμενη λίμνη, με θέμα “Τα Πλούτη του Τόπου μας” και στόχο – θεωρητικά – την ανάδειξη και διατήρηση των φυσικών μνημείων όπως η λίμνη Καλοδικίου. Η εκδήλωση αυτή, όμως, αντί για γιορτή, εξελίχθηκε σε μνημόσυνο μιας λίμνης που αργοπεθαίνει. Όπως έγραψε καυστικά το thespro.gr, η πραγματικότητα πίσω από την εκδήλωση ήταν πολύ διαφορετική από την “ωραιοποιημένη” εικόνα που επιχείρησαν να προβάλουν οι διοργανωτές. Η λίμνη βρισκόταν κυριολεκτικά στα πρόθυρα της ολοκληρωτικής καταστροφής – στεγνή, με ελάχιστους νερόλακκους, και το οικοσύστημα να αγωνίζεται να επιβιώσει. Για χρόνια ολόκληρα, τα σημάδια αυτής της εξέλιξης ήταν παρόντα (διαρροές νερού, γεωτρήσεις, προειδοποιήσεις επιστημόνων) και οι υπεύθυνοι τα αγνόησαν προκλητικά.

Το άρθρο του thespro.gr με τίτλο «Λίμνη Καλοδικίου: Από την αδιαφορία στην υποκρισία – Μια εκδήλωση χωρίς ουσία» δεν χαρίστηκε σε κανέναν. Τόνισε ότι η τραγική κατάσταση της λίμνης δεν είναι έργο μόνο της τρέχουσας δημοτικής αρχής, αλλά αποτέλεσμα δεκαετιών ολιγωρίας και συνεχιζόμενων λαθών τόσο από τον ΟΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. όσο και από όλες τις προηγούμενες δημοτικές διοικήσεις. Οι ευθύνες είναι διαχρονικές και βαραίνουν εξίσου όσους διοίκησαν στο παρελθόν και όσους διοικούν σήμερα, αφού όλοι παρέδωσαν τον πολύτιμο αυτό υγρότοπο σε κατάσταση καταστροφής. Το συγκεκριμένο event καταγγέλθηκε ως μια προσπάθεια αποποίησης ευθυνών και αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης. Αντί οι αρμόδιοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους για την υποβάθμιση της λίμνης, προτίμησαν να κρυφτούν πίσω από ωραία λόγια και παρουσιάσεις – μια υποκριτική πράξη που έμοιαζε περισσότερο με επίδειξη θρήνου εκ των υστέρων παρά με ειλικρινή προσπάθεια διάσωσης.

«Οι πολίτες της περιοχής δεν χρειάζονται άλλες εκδηλώσεις και κούφιες υποσχέσεις», σημείωνε εμφατικά το άρθρο. «Χρειάζονται άμεση δράση, σαφή πλάνα αποκατάστασης και λογοδοσία για τις διαχρονικές παραλείψεις και τα λάθη που οδήγησαν τη λίμνη σε αυτή την κατάσταση». Η φύση – θύμιζε το δημοσίευμα – δεν συγχωρεί την αδιαφορία, και η υποκρισία δεν μπορεί να κρύψει τις πραγματικές ευθύνες. Ήταν ένα ηχηρό κάλεσμα προς κάθε αρμόδιο: να σταματήσουν τα επικοινωνιακά παιχνίδια και να περάσουν επιτέλους σε ουσιαστικές ενέργειες για να σωθεί ό,τι απέμεινε από τον πολύτιμο αυτό υγρότοπο.

Δείτε την εικόνα της λίμνης το καλοκαίρι του 2024

Τα δάκρυα της υποκρισίας και η ώρα της λογοδοσίας

Σήμερα, η λίμνη Καλοδικίου βρίσκεται σε οριακό σημείο. Οι πρόσφατες εξαγγελίες για κήρυξη της περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και εκπόνηση μελετών μπορεί να είναι απαραίτητες, όμως φαντάζουν ως ύστατη προσπάθεια σωτηρίας ενός οικοσυστήματος που αφέθηκε να υποβαθμιστεί επί χρόνια. Οι εικόνες κρανίου τόπου που παρουσιάζει η λίμνη και τα κροκοδείλια δάκρυα ορισμένων ιθυνόντων δεν αρκούν για να αναστρέψουν την κατάσταση. Η ιστορία της λίμνης Καλοδικίου – από την αμέλεια στην καταστροφή και από την καταστροφή στην υποκριτική μεταμέλεια – αποτελεί ένα μάθημα για το τι συμβαίνει όταν οι φορείς αδρανούν και όταν οι αποφάσεις λαμβάνονται χωρίς περιβαλλοντική υπευθυνότητα.

Το ποιος “κατέστρεψε το φράγμα και τη λίμνη” είναι πλέον ξεκάθαρο: ήταν η συλλογική αδιαφορία και οι λανθασμένες ενέργειες συγκεκριμένων ανθρώπων. Και τώρα, η ίδια αυτή λίμνη ζητά δικαίωση. «Οι ευθύνες πρέπει να αποκτήσουν ονοματεπώνυμο», είχε γράψει το thespro.gr, και αυτή η απαίτηση για λογοδοσία είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Γιατί μόνο με ειλικρινή ανάληψη ευθυνών και άμεση υλοποίηση ουσιαστικών έργων μπορεί να υπάρξει ελπίδα.

Σε αυτό το ύστατο σημείο, απαιτείται ένα θαύμα – ή μάλλον, μια σειρά από σωστές αποφάσεις: Να επισκευαστεί/ανακατασκευαστεί το φράγμα και να λειτουργήσει ορθολογικά. Να περιοριστούν οι ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις που στραγγίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Να υλοποιηθούν έργα εμπλουτισμού των υδάτων και προστασίας της πανίδας. Και, πάνω απ’ όλα, να υπάρξει συνέχεια και συνέπεια: όχι άλλα σχέδια που μένουν στο χαρτί, όχι άλλες μελέτες που βαλτώνουν στα συρτάρια.

Η λίμνη Καλοδικίου, ένα φυσικό στολίδι ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000, δεν αξίζει να γίνει υποσημείωση στα χρονικά της αδιαφορίας μας. Τα κροκοδείλια δάκρυα των υπευθύνων δεν θα τη γεμίσουν ξανά με νερό – χρειάζονται πράξεις, όχι δάκρυα. Και οι πολίτες της Θεσπρωτίας, που είδαν τον παράδεισο με τα νούφαρα να μετατρέπεται σε έλος θανάτου, αξίζουν επιτέλους απαντήσεις και αποτελέσματα. Η φύση έστειλε τα μηνύματά της και δεν θα περιμένει για πάντα. Είναι η ώρα όσοι κατέστρεψαν το φράγμα και τη λίμνη – κυριολεκτικά και μεταφορικά – να αναλάβουν επιτέλους τις ευθύνες τους και να διορθώσουν, όσο γίνεται, το κακό που έγινε. Τα δάκρυα μπορεί να είναι φτηνά· το νερό της ζωής, όμως, είναι ανεκτίμητο.