Ανοικτή Επιστολή προς την ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ: "Φάνοτα και οχι Φανοτή"

Ανοικτή Επιστολή προς την ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ:
« Φάνοτα και οχι Φανοτή όπως αποκαλείται σε όλες τις δημοσιεύσεις σήμερα, αυτή η αρχαία Θεσπρωτική Πόλη »

Κύριε Προιστάμενε,

Η προαναφερόμενη αρχαία Θεσπρωτική Πολη Φάνοτα, γίνεται γνωστή στην ιστοριογραφία της Ελλαδας κατά την περίοδο των τεσσάρων Ρωμαιο-Μακεδονικών Πολέμων δηλαδή:
Ο πρώτος 215-205 π.Χ
Ο δεύτερος 200-196 π.Χ
Ο τρίτος 172-168 π.Χ

Ο τέταρτος 150-148 π Χ όπου και μετα την Ναυμαχια του Ακτίου κοντά στη σημερινή Πρέβεζα, ολόκληρη η Ελλάδα έγινε πλέον Ρωμαική Επαρχία μέχρι τους χρόνους του Αυτοκτάτορα του Βυζαντίου Μεγάλου Κωνσταντίνου 324 μ.Χ.

Οι πρώτοι αρχαιολόγοι της Θεσπρωτιας Δημήτριος ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΓΣ στο Βιβλιο του ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ σελίδα 24, καθώς και ο επίσης Αρχαιολόγος Σωρήριος ΔΑΚΑΡΗΣ συνήθιζαν να αποκαλούν αυτή την Πόλη με την ονομασία Φανωτή (με ωμέγα ).

Ωστόσο σήμερα, διαπιστώνεται σε υμέτερες και άλλων δημοσιεύσεις, οτι η προαναφερόμενη αρχαία Θεσπρωτική Πόλη αναφέρεται οτι κατα την αρχαιότητα απεκαλείτο με την ονομασία Φανοτή. Ακόμα και σε δημοσιεύσεις που απαντώνται στο Διαδυκτιο του Υπουργείου Πολιτισμού, απαντάται να αποκαλείται αυτή η αρχαία Θεσπρωτική Πόλη πάλι με την ονομασία, Φανοτή.

Είναι το σωστό ή πρόκειται περί λανθασμένης ονομασίας, τίθεται το ερώτημα , πράγμα το οποίο θα προσπαθήσουμε να διαλευκάνουμε στις παραγράφους που ακολουθούν διασταυρώνοντας τις κύριες πηγές που μας έρχονται απο την αρχαιότητα .

Δυο είναι οι αρχαίοι Συγγραφείς οι οποιοι εξιστορούν λεπτμερειακά τα συμβάντα κτα την διάρκεια αυτών των Ρωμαιο-Μακεδονικών συγκρούσεων, και ιδαίτερα τα γεγονότα τα οποία διαδραματίστηκαν στην Θεσπρωτία και γενικά στην Ηπειρο και που αναφέρουν την εν λόγω Πολη .
Απο ελληνικής πλευράς ειναι ο Ιστορικός Πολύβιος200-118 π.Χ. και απο Ρωμαικής πλευράς είναι ο Λατίνος Ιστορικός Τίτος Λίβιος 59 π.Χ. – 14 μ. Χ.

Ο Ιστορικός Πολύβιος στο έργο των Ιστοριών αυτού, Βιβλίο XXIII παράγραφος 14 περιγράφοντας τα γεγονότα στη Θεσπρωτία αναφέρει τον Ρωμαίο Υπατο Αύλον Οστίλιο να καταφθάνει στη Πολη που τους κατοικους αυτης τους αποκαλεί Φανοτεîς:
«Συνέβη δε, τον Αύλον είς τούς Φανοτεîς παραγενόμενον καταλύσαι » με περισπωμένη επί της λέξης . Γραμματικά, η λεξη, τους Φανοτεîς, είναι όνομα ουσιαστιοκο της τρίτης κλίσης απαντώμενη στην αιτιατική πτώση στον πληθυντικο αριθμό , και κλίνεται ως ακολουθως:

Ενικός αριθός Πληυθντικός
Ονομαστικη: Ο Φανοτεύς Οι Φανοτεîς
Γενικη : Του Φανοτέως Των Φανοτέων
Δοτικη : Τω Φανοτεî Τοις Φανοτεύσι
Αιτιατικη : Τον Φανοτέα Τους Φανοτεîς

Αν το όνομα των κατοίκων ήταν, ο Φανοτός , οι Φανοτοί , κλινόμενη η λέξη στην αιτιατική του πληθυντικου αριθμου έπρεπε να απαντάτο ο τύπος, τους Φανοτούς . Απέχει λοιπον πολυ αυτος ο τύπος να είναι ορθός γραμματικα τη στιγμη που ο Πολυβιος ορθογραφεί την λεξη στην ίδια πτώση με τον τύπο « τους Φανοτεîς »

Η εν λογω παράγραφος του Πολυβιου δεν καταδεικνύει όμως ποιά ήταν η ονομασία της Πόλης των κατοικων αυτης, δηλαδη των Φανοτέων.

Ωστόσο υπάρχει ο Λατίνος Ισορικός Τίτος Λίβιος στα Βιβλία της Ρωμαικής Ιστορίας του, ο οποίος εξιστορώντας τα ιστορικά γεγονότα κατά τα έτη 169 -167 π.Χ. που είχαν διαδμαματιστεί στη Θεσπρωτία κατά την περίοδο των Ρωμαιο-Μακεδονικών πολέμων, που όλοι οι Ηπειρώτες και Θεσπρωτοί ήσαν σύμμαχοι των Μακεδόνων, ο οποίος διαλευκαίνει τα πράγματα αναφέροντας ΤΡΕΙΣ φορές το όνομα αυτής της Θεσπρωτικής Πόλης, πράγμα το οποίο καταχωρούμε αμέσως κατωτέρω.

Πράγματι σύμφωνα με τις περιγραφές του Λίβιου το ετος 169 π.Χ. η Πόλη των Φανότων αμύνθηκε ηρωικά και δεν έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων. Δυο χρονια μετα ητοι το 167 π.Χ. πολιορκούμενη ξανά από τους Ρωμαίους , ήταν η πρώτη Πόλη η οποία έπεσε στα χέρια αυτών.

Οπως παρατηρείται κατωτέρω την πρώτη φορά κατά το έτος 169 π.Χ ο Λατίνος Ιστορικός Λίβιος αναφέρει την ονομασία της Πόλης αυτής στην αιτιατική πτώση του ενικού αριθμού δηλαδη Phanotam ήτοι Φάνοτα, τη δεύτερη φορά αναφέρει στη Γενική Πτώση την Πολη με την ονομασία Phanotes δηλαδή των Φανότων στα Ελληνικα, και στη τρίτη περίπτωση αναφέρει την ονομασία της ίδιας Πόλης στην ονομαστική πλεον πτωση, Phanota δηλαδή Φάνοτα.

Η κλίση του ονόματος στα Λατινικά ειναι:
Νοminatif Singulier: Phanota Ονομαστική
Vocatif Singulier Phanota Κλιτική
Accusatif Singulier Phanotam Αιτιατική
Génitif Singulier Phanotes Γενική
Datif Singulier Phanotae Δοτική
Ablatif Singulier Phanota Αφαιρετική

Κατωτέρω οι σχετικές παράγραφοι του Λίβιου στα Λατινικά:

1)Βλέπε Τίτος Λίβιος Βιβλίο 43 Παράγραφος XXI
« Ap. Claudius acceptam in Illyrico ignominim corrigere cupiens Phanotam, Epiri castellum. Ο Απ. Κλαύδιος επιθυμώντας να εξαλείψει την ντροπή και την αποτυχία που υπέστη στην Ιλλυρία ανέλαβε να επιτεθεί εναντίον των Φανότων φρούριο της Ηπείρου»
Μετάφραση της ίδιας παραγράφου απο Ακαδημαική Μελέτη στη Γαλλικη Γλωσσα όπου αναφέρεται η Πόλη με την ονομασία Phanota :
« Ap Claudius, jaloux d’effacer l’affront qu’il avait essuyé en Illyrie, entreprit d’assiéger Phanota »

2)Βλεπε Τίτος Λίβιος Βιβλίο 43 παράγραφος XXIΙΙ
Appium tamem ab obsidone phanotes fama ducentia ad Stratum Persei summeuit

Εν τω μεταξύ η είδηση μετάβασης του Βασιλιά Περσέα στην Στράτος, ανάγκασε τον Αππιο να μη προβεί στην πολιορκία των Φανότων »

Μετάφραση της ίδιας παραγράφου απο Ακαδημιακη Μελετη στα Γαλλικά:
« Cependant le bruit de sa marche vers Stratos , avait décidé Appius à lever le siege de Phanota »

3)Βλεπε Τιτος Λιβιος Βιβλιο 43 Παραγραφος XXVI
« Ubi prima Phanota ei dedita
Πρώτα τα Φάνοτα παραδόθηκαν »

Μετάφραση απο Ακαδημαικη Μελέτη στα Γαλλικα:
« La première ville qui lui ouvrit ses portes fut Phanota »
ΠΗΓΗ όλων των ανωτέρω Μεταφράσεων στα Γαλλικα : Œuvres de Tite Live sous la direction de M. Nisard. Εκδοση Firman Didot Παρισι 1864.

Παρατηρείται απο τα ανωτέρω οτι ο Λατίνος Ιστορικός Λίβιος στις δυό περιπτώσεις στην κατάληξη της εν λόγω λέξης, χρησιμοποιέι το φωνήεν αλφα ητοι Phanotam, , Phanota πραγμα που σημαινει οτι το φωνηεν αλφα πρεπει να διατηρηθεί και στα Ελληνική Γλωσσα με την ονομασία Φάνοτα , γεγονός το οποίο και οι Γαλλοι Λόγιοι οπως παρατηρείται ανωτέρω κατά την μετάφραση των κειμένων του Τίτου Λίβιου στα Γαλλικα, διατηρούν την ιδια ονομασία. Γιατί στην Ελληνικη Γλωσσα απουσιαζει και αποκαλείται αυτή η αρχαία Θεσπρωτική Πόλη με την ονομασία Φανοτή ;

Χρησιμοποιώντας ανωτέρω τη μετάφραση στα Γαλλικά των κειμένων του Τίτου Λίβιου, θα θέλαμε να προσθέσουμε ότι αν η ονομασία της Πόλης ήταν Φανοτή, οι Γάλλοι Λόγιοι των οποίων η Γλώσσα τους ειναι Λατινογενήης, την κατάληξη σε –η- της λέξης, θα την μεταγλώττιζαν σε Phanotée (με δυό έψιλον στο τέλος γιατί αυτός ήταν ο κανόνας για το αντίστοιχο του φωνήεντος -η- ως κατάληξη), πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει.

Ετυμολογικά, η Πόλη αυτή των Φανότων παραγόμενη από το ρήμα Φαίνω και Φαίνομαι εέχε την έννοια « τα αστραφτερά » ήτοι της αστραφτερής της απαστράπτουσας Πόλης. Της ίδιας Γραμματικής τάξης, δηλαδή να απαντάται η λέξη στον πληθυντικό αριθμό και σε ουδέτερο γενος, όπως τα Φάνοτα ,ειναι και οι αλλες αρχαίες Θεσπρωτικες Πολεις, όπως τα Γίτανα η οποία σημαίνει η Πολη η περιβαλόμενη απο Γιτέες δηλαδή απο Ιτιές καθώς και τα Σύβοτα τα οποία ετυμολογικά οπως αναγράψαμε και σε αλλα άρθρα μας, προερχόμενη η λέξη των Συβότων απο τη λεξη Συβόσιον (αγέλη) σημαίνει όχι κοπάδι από Σύες, δηλαδή απο γουρούνια , χοίρους που βόσκουν , αλλά λαμβάνοντας γεωγραφικη μορφή, η τοποθεσια Σύβοτα σημαίνει Κοπάδι απο Νησάκια.

Οσο μας αφορά, η Πόλη αυτή με την ονομασία Φανοτή δηλαδη τονιζόμενη στη λήγουσα, δεν μπορεί να ηταν κατάληξη αρχαίας ελληνικής λέξης και ιδιαίτερα Πόλης. Στη Αττική Διάλεκτο η Πολη θα απαντάτο ως η Φανότις της Φανότιδος, όπως άλλως τε αναφέρει μια περιοχή της Φωκίδας και ο αρχαίος Ιστορκικος ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Βιβλιο Δ 76 και Δ 89.

Οι Θεσπρωτοί όμως και γενικά οι Ηπειρωτες ανήκουν στο αρχαίο ελληνικό Φύλο των Δωριέων, στους οποίους κυριαρχούσε το φωνήεν « άλφα » κατά την σύνθεση των λέξεων, όπως για παράδειγμα: παγά αντί πηγή , απειρωτάν αντί ηπειρωτών, « Πά τάν Ασανάν έστιν ά Γερωχία» «Σε ποιό μέρος των Αθηνών ευρίσκεται η Γερουσία » όπως επισης και το γνωστότατο δωρικό « ή τάν ή επί τάς »δηλαδή « ή τήν ή επι τής, ήτοι ή με αυτήν την ασπίδα νικητής να γυρίσεις ή επ αυτής νεκρός » καθώς και μαχανά αντι μηχανή, Δαμοκρατία αντί Δημοκρατία, Ποσειδάν αντί Ποσειδών, Ευρώπα αντί Ευρώπη, Αρταμις αντί Αρτεμις και άλλα. Ετσι μεταξύ της δωρικής διαλέκτου και των άλλων ελληνικών αρχαίων διαλέκτων των άλλων Φύλων της αρχαίας Ελλαδας , υπήρχαν αισθητές γραμματικές και λεκτικές διαφορές.

Κατα συνεπεια , θεωρουμε οτι με την ονομασία αυτή η αρχαία Θεσπρωτική Πόλη ως Φανοτή, ήτο αδύνατο να ονομάζετο, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές που καταχωρήσαμε ανωτέρω . Παράλληλα , ως δωρική ονομασία οπως στο Φύλο των Δωριέων που ανηκαν οι Θεσπρωτοι, έπρεπε η Πολη να καταλήγει υποχεωτικά σε φωνήεν άλφα, πράγμα που συμβαίνει και στα κειμενα του Λατίνου Ιστορικού Λίβιου, ο οποίος είχε στη διάθεσή του και τα στρατιωτικά Αρχεία της Ρωμαικής τότε Αυτοκρατορίας.

Επίσης αν η λέξη τονιζόταν στη λήγουσα δηλαδη Φανοτή (με κατάληξη –τή-), αυτός ο τύπος, εκτός που δεν έχει τον ήχο, το χρώμα, την προφορά αρχαίας ελληνικής λέξης, ομοιάζει κατά πολύ με καταληξη που δίνουμε και έχουν οι σημερινες ονομασιες των Κοινοτήτων Πλακωτή κοντά στην Παραμυθιά και Δαφνωτή δίπλα στον ποταμό Αραχθο και άλλλες.

Το ανωτέρω θέμα που θήξαμε, δεν πρόκειται για ενα ζήτημα ενος τόνου, απλά στη λήγουσα η στην προπαραλήγουσα, για ένα άλφα ή για ένα ήτα, αλλα θεωρούμε οτι είναι θέμα μείζονος σημασίας και γοήτρου συνάμα, τόσο για την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, όσο πιο πολύ και για την Αρχαιολογία.

Μα πιο πολύ χρησιμοποιώντας μιά ομηρική έκφραση της Οδύσσειας, για την Ιστορία της « εν πίονι Δήμω Θεσπρωτών » ήτοι για την Ισρορία της καλής Χώρας των Θεσπρωτών.

Εν αναμονή απάντησης δια του τύπου σε οποιαδηποτε Εφημερίδα της Ηγουμενίτσας για να έχουμε, δια το κοινόν της Θεσπωτίας , τις πηγές και τα επιχειρήματα επ αυτούυ του θέματος και απο πλευράς της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσπρωτιας,

Μετα τιμής
Γρηγόρης ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ιστορικός-Συγγραφέας-Δρ. του Πανεπιστημίου της Σορβόννης

Πρόεδρος ΘΟΥΚΥΔΙΔΕΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΥΒΟΤΩΝ