Εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης του κόλπου της Ηγουμενίτσας με δείκτη το αόρατο βακτηριοπλαγκτό

Εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης του κόλπου της Ηγουμενίτσας με δείκτη το αόρατο βακτηριοπλαγκτό

Καραγιάννη Ήρα
Λέκτορας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Το υδάτινο στοιχείο και κυρίως οι παράκτιες περιοχές αποτελούσαν ανέκαθεν και σε παγκόσμια κλίμακα πόλο έλξης ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Ο κόλπος της Ηγουμενίτσας χωρίς να αποτελεί εξαίρεση, συγκεντρώνει στη σχετικώς μικρή έκτασή του σημαντικές δραστηριότητες στον τομέα της ναυτιλίας, του τουρισμού, της αλιείας και της ιχθυοκαλλιέργειας. Παράλληλα δέχεται πιθανόν σημαντικές επιδράσεις από την χέρσο δεδομένου ότι γύρω από τον κόλπο βρίσκεται μία γρήγορα αναπτυσσόμενη πόλη με πληθυσμό που υπερβαίνει τις 25.000 ενώ στα όρια της βρίσκεται ένα ημιφυσικό οικοσύστημα που περιλαμβάνεται στο δίκτυο NATURA (GR 2120001). Τα χαρακτηριστικά αυτά καθιστούν ιδαίτερα σημαντική και επιστημονικώς ενδιαφέρουσα τη μελέτη της οικολογικής κατάστασης του κόλπου. Για το σκοπό αυτό και στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης του Κόλπου της Ηγουμενίτσας με συνδυασμό κλασσικών και σύγχρονων μεθόδων» που διενεργείται απο το Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και σε συνεργασία με τον Φορέα Διαχείρισης Στενών και Εκβολών των Ποταμών Αχέροντα Καλαμά και τον Οργανισμό Λιμένα Ηγουμενίτσας πραγματοποιήθηκαν μηνιαίες δειγματοληψίες μεταξύ Οκτωβρίου 2012 και Σεπτεμβρίου 2013 σε αντιπροσωπευτικούς σταθμούς του κόλπου (νέο και παλαιό λιμάνι, πλησίον του βιολογικού καθαρισμού, ανοιχτά από την παραλία Δρέπανο και στην βόρεια πλευρά του κόλπου πλησίον του ημιφυσικού οικοσυστήματος).

Το βακτηριοπλαγκτό, δηλαδή αιωρούμενοι στο νερό μικροοργανισμοί με ρόλο-κλειδί στην ανοργανοποίηση της οργανικής ύλης και τους βιογεωχημικούς κύκλους των χημικών στοιχειών αποτέλεσε έναν από τους δείκτες της μελέτης. Για το ρόλο τους μέσα στα οικοσυστήματα τα βακτήρια αποκαλούνται και ως «οι χημικοί του πλανήτη». Για τη διερεύνηση της σύνθεσης των βιοκοινωνιών του (ποιοί οργανισμοί βρίσκονται στην υδάτινη στήλη του κόλπου) χρησιμοποιήθηκαν τα σύγχρονα εργαλεία της μοριακής βιολογίας και της βιοπληροφορικής. Τα αποτελέσματα δείξανε διακριτή εποχιακή διακύμανση όσον αφορά την υπό μελέτη παράμετρο ενώ οι διαφορές μεταξύ των σταθμών ήταν λιγότερο σημαντικές. Με άλλα λόγια, περισσότερο η εποχή και λιγότερο το σημείο δειγματοληψίας επηρέασε τα ευρήματά μας παρά το ότι βρισκόμαστε σε έναν κλειστό σχετικά κόλπο. Τους χειμερινούς μήνες μέχρι τις αρχές της άνοιξης ο επικρατέστερος εκπρόσωπος του βακτηριοπλαγκτού ήταν ένα βακτήριο (περισσότερο από 200 φορές μικρότερο από την τελεία στο τέλος της φράσης) -με την ονομασία SAR11— που εκτιμάται ότι είναι από τους αφθονότερους οργανισμούς στον παγκόσμιο ωεκανό και από τους πιο επιτυχημένους όσον αφορά την οικολογία του δεδομένου ότι πλέον ανιχνεύεται σε πολλά διαφορετικά θαλάσσια περιβάλλοντα, στην ανοιχτή θάλασσα αλλά και πλησιέστερα στις ακτές. Η αφθονία του SAR11 μειώθηκε ξαφνικά τον Μάιο σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας ενώ άλλα βακτήρια τα οποία φαίνεται ότι έχουν την ικανότητα να διασπούν την οργανική ύλη που παράγεται μετά τις φυτοπλαγκτικές ανθίσεις αυξήθηκαν. Πράγματι, μετρήσεις της φωτοσυνθετικής χρωστικής χλωροφύλλης δείχνουν μία φυτοπλαγκτική άνθιση ως αποτέλεσμα των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του νερού ήδη από τον Ιανουάριο στην περιοχή. Στη συγκεκριμένη μελέτη και με την συγκεκριμένη προσέγγιση που επιτρέπει την σε βάθος μελέτη της σύνθεσης του βακτηριοπλαγκτού δεν ανιχνεύτηκαν παθογόνοι μικροοργανισμοί αν και το καλοκαίρι εντοπίστηκε το γένος Vibrio στο οποίο ανήκουν παθογόνα στελέχη που προκαλούν υδατογενείς λοιμώξεις. Η φυσική παρουσία του στην περιοχή την συγκεκριμένη εποχή του έτους φαίνεται να σχετίζεται με την παρουσία κάποιων ειδών φυτοπλαγκτού. Παράλληλα, είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι δεν ανιχνεύθηκαν μικροοργανισμοί οι οποίοι να έχουν προέλευση από το χερσαίο περιβάλλον ή από εσωτερικά επιφανειακά ύδατα εύρημα που δείχνει μικρή επίδραση της χέρσου στο οικοσύστημα. Τέλος, το χρονοχωρικό πρότυπο σύστασης της βιοκοινωνίας του βακτηριοπλαγκτού (μικρές διαφοροποιήσεις μεταξύ των σταθμών δειγματοληψίας αλλά σημαντική επίδραση της εποχής) υποδεικνύει ομοιογένεια των υδάτων η οποία πιθανόν προκύπτει από την κυκλοφορία του νερού στην περιοχή και την επίδραση της ανοιχτής θάλασσας.

Η παρούσα πράξη συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης- ΕΤΠΑ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ — ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ —ΗΠΕΙΡΟΥ 2007-2013» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ 2007-2013) και επέτρεψε για πρώτη φορά την μελέτη τόσο σε χωρική όσο και σε χρονική κλίμακα του βακτηριοπλαγκτού σε ένα παράκτιο οικοσύστημα με ποικίλες ανθρωπογενείς επιδράσεις. Τα αποτελέσματα θα συνδυαστούν με άλλους δείκτες μελέτης (ιούς και μακροβενθικές κοινότητες) προκειμένου να προκύψει η οικολογική κατάσταση του κόλπου και στο σύνολο τους θα αποτελέσουν δεδομένα αναφοράς για την βιοπαρακολούθηση του κόλπου Ηγουμενίτσας.